Google Translate, Yandex, DeepL üzere makine çevirisi sistemleri ile Twitter ve Facebook üzere toplumsal medya platformlarında gömülü olan çeviri programları yaygın olarak tercih edilmeye başlandı. Mayıs 2022’de yayınlanan 159 numaralı Küresel Market Insights (GMI) raporuna nazaran, geçen sene 800 milyon dolar değerleme alan makine çevirisinin, önümüzdeki 10 yıl içinde yüzde 30 büyüme göstereceği öngörülüyor.
Dijital Çeviri ve Localization Agency CEO’su Senem Kobya, makine çevirisinin şimdilik daha çok, “metnin stratejik kıymeti olmayan ve anlaşılır olması kâfi olan konuşmalar, inceleme yazıları, şablon evraklar, e-posta içerikleri ve e-ticaret sitelerinin süratli sonuç almaya odaklanan kısımlarında kullanıldığını” tabir ediyor.
Makine çevirisi nedir?
Memoq’nun tarifine nazaran, makine çevirisi yahut otomatik çeviri, bir bilgisayar yazılımının insan müdahalesi olmadan metni bir lisandan başkasına çevirdiği bir süreçtir. Makine çevirisinin “ne olmadığı” konusunu da konuşmak gerektiğini belirten Kobya, diyor. Makine çevirisi deyince akla birinci olarak Google Translate ve Yandex üzere fiyatsız uygulamalar gelse de Kobya bu uygulamalar ile profesyonel yazılım programlarını birbirine karıştırmamak gerektiğini, “Bing Microsoft, Google Translate ya da Yandex Çeviri’den çok daha farklı bir sistemden bahsediyoruz. Metni orta yüze yükleyip tuşlara basınca çıkan bir çıktı değil, profesyonel makine çevirisi” kelamlarıyla belirtiyor.
Nasıl çalışıyor?
Bir çeviri algoritmasının gelişebilmesi için var olan data setiyle beslenmesi gerekiyor. Algoritmalar, sözleri ve bu sözlerin birlikte kullanılabileceği mümkün durumları kaydederek, emsal cümlelerin mümkün çevirilerinin ne olabileceğine dair istatiksel bir iddia oluşturuyor. Bu bağlamda algoritmik sistem, bir insan çevirmenin yapacağı üzere sözlerin manasını, bağlamını ve niyetini yorumlamıyor. Çevirinin doğruluğu, modellerin ne kadar âlâ geliştirildiğine ve eğitildiğine bağlı olarak sözdizimi, cümle uzunluğu yahut teknik alan üzere lisan karmaşıklığı faktörlerine nazaran, lisan çiftleri ortasında farklılık gösterebiliyor.
Kobya bu mevzuda kendi uyguladıkları sistemi, “Öncelikle bu alanda daha evvel çevirdiğimiz binlerce metin ve onaylı terminolojinin işlenmesi ile eğitilmiş ve beslenmiş bir sistem oluşturuyoruz. Bunun yanında tekrar çeviri grubumuzun yer aldığı ön okuma süreçleriyle metnin hazırlığı ve daha sonrasında çıktının son okuma ile yanılgılardan arındırılması ve mana bağlam açısından ayaklarının yere basması sağlanıyor” diye lisana getirdi.
Ne kadar yanlışsız?
2019 yılında yapılan bir çalışma, tıbbi ortamlarda Google Translate ile İspanyolca ve Çinceye çevrilen hastane talimatlarının genel doğruluk oranının yüzde 81 ile yüzde 92 ortasında değişerek yıllar içinde daha âlâ hale geldiğini gösterdi. Öte yandan çalışma, yanlış çevirilerin yüzde 8’ine kadarının ölümcül bir yanılgıya sebebiyet verme mümkünlüğünü da gözler önüne serdi. Bu durumun farkında olan büyük teknoloji şirketleri algoritmalarını daima olarak geliştiriyor. Yazılım programları, daha az kullanılan lisanları de içerecek biçimde güncelleniyor. Tabirler ve öbür lisanlardaki karşılıklarının dijital ortama aktarıldığı terim bankası çalışmaları dünyanın dört bir yanındaki üniversitelerde devam ediyor. Türkiye’de de Boğaziçi Üniversitesi’nin halihazırda tamamladığı bir terim bankası projesi bulunuyor. “Bu tıp çalışmalarda şimdi yolun başında görünebiliriz ancak kıymetli adımlar atıldığını da belirtmeliyiz” diyen Marmara Üniversitesi Fransızca Mütercim ve Tercümanlık Dr. Öğr. Üyesi Dilber Zeytinkaya, çeviri alanında terimbilim çalışmalarının ilerlemesi için çeviri kısımlarındaki öğretim üyelerinin terimbilim alanının ehemmiyetini kavraması gerektiğini tabir ediyor.
Emek sömürüsünü artıracak mı?
Geçtiğimiz aylarda Osman Akınhay, Milan Kundera’nın Fransızca kaleme alınmış biyografisini Google Translate kullanarak çevirdiğini itiraf etmişti. Bunun çabucak akabinde da bu inisiyatifi almasının sebebini, Fransızca bilen bir mütercim bulamaması olarak göstermişti. ÇEVBİR Teknik-Bilim Konseyi üyesi Elçin Gen, bahisle ilgili yaptığı değerlendirmede, Osman Akınhay örneğinin yayınevlerine “kötü bir örnek teşkil edebileceğinden kaygı duyduklarını” belirterek, şimdi hususla alakalı birliğe bir şikayet gelmediğini, bununla birlikte “orta yahut uzun vadede bu hususun çeşitli problemlere hamile olduğu kanaatinde olduklarını” söyledi.
Bu alanlarda çalışan bireylerin halihazırda problemler yaşadığını gözlemlediklerini belirten Gen, bu sürecin ilerleme formunu, “Şirketler verimliliği artırma ve maliyeti düşürme saikiyle bu tıp programları kullanıyor: Makineden alınmış çeviriler ‘post-editing’ denen bir süreçle tercümanlara düzelttiriliyor, haliyle de verilen fiyat standart çeviri fiyatının altında oluyor. Ancak makine çevirisi kimi vakit baştan çevrilmeyi gerektirecek kadar makûs sonuç verdiğinden, tekrar emek sömürüsüyle karşı karşıya kalınıyor” kelamlarıyla tabir etti.
Gen, patronların bu tıp programları kullanma sebebinin, “daha az insan istihdam edip maliyetleri olabildiğince düşürürken, niceliği artırmak” olduğunun altını çizerek, “Bu süreçte yapılan işin niteliği de gitgide düşüyor” dedi.
Dili öldürecek mi?
Makine çevirisinin çevirinin niteliğinde ve lisanın doğal gelişiminde yol açacağı sıkıntılara değinen Gen, “Makine çevirisinin en temel özelliklerinden birinin ‘anlam’ denilen şeyin ortaya çıkmasındaki asli ögelerden biri olan ‘bağlam’ı dikkate almadığını” belirterek, makine çevirisinin her bağlam için tek bir kalıp ürettiğini söyledi. Kelamlarına devam eden Gen, “Bu uygulamaların yaygınlaşmasıyla lisanda bir katılaşma, standartlaşma yaşanmasının, mana değiştiren bağlamlar ortası farkların ortadan kalkmasının kaçınılmaz olduğunu” tabir etti.
Gen, makine çevirisinin bir olumsuz yanı olarak da bireylerin lisan öğrenme gereksinimini, hasebiyle da diğer kültürleri gerçek manada tanıma muhtaçlığına ket vuracağını söyleyerek, bunun hem lisanların hem de kültürlerin organik gelişimine olumsuz tesiri olacağını vurguladı.
Çevirmenliğin sonunu mu getirecek?
Senem Kobya’nın aktardığına nazaran, çeviri sanayisi 2021’de 56,18 milyar dolara ulaşmış durumda, yalnızca son 2 yılda yüzde 10’luk bir büyüme gösterdi. Öte yandan makine çevirisi dalının daha çok tercih edilmeye başlaması sebebiyle çevirmenliğin “editörlüğe” dönüşebileceği akıllara daha sık gelmeye başladı. Elçin Gen’in de belirttiği üzere, birtakım şirketler artık tercümanları “çeviri” işi için değil, “post-editing” süreci için işe alıyor.
Çevirmenliğin gelecekte sona ermeyip yeni iş fırsatlarının doğmasını sağlayacağına inandığını belirten Kobya, “Makine çevirisinin yaptığı, bir insan üzere anlayarak, mana ilgisini kurarak, süzgeçten geçirerek değil, daha evvel yapılmış insan çevirilerinden istatistik çıkarımlar yoluyla çeviri yaptığı. Münasebetiyle çıktıya erişmek süreci bitirmiyor. Bağlam çözümlemesinin gerekliliği, lisanların duygusal zeka gerektiren kullanımları ve daima güncellenmeleri sebepleriyle aslında şimdilik kısıtlı bir potansiyele erişiyor fakat bu meseleler adım adım çözülse bile makine çevirisi her vakit çeviri sürecine dayanak olan bir yardımcı araç, hammadde girdisi, bir asistan üzere düşünülmeli. Hatta süratimizi ve performansımızı arttırdığı için araştırmaya ve yaratıcılığa daha çok vakit ayırabileceğimizi öngörüyorum” dedi.
Teknik çeviri alanında çevirmenliğin editörlüğe dönüşümünün terim çalışmalarının hızlanmasına bağlı olduğunu aktaran Zeytinkaya ise kusursuz çeviri diye bir şeyin olmadığını, “Çeviri sürecinde çevirmenin kesinlikle son bir denetim gerçekleştirmesi gerekmektedir. Terim bankalarının yardımıyla kullanılan makine çevirisi, çeviri sürecini hızlandırır. Yanılgı hissesini azaltabilir lakin bu süreçte kesin yargılardan bahsedemeyiz. Terim bankalarının tercümana yardımcı olacağı aşikardır. Terim bankalarının dijitalleştirilmesi, elektronik ortamda saklanması son derece kıymetlidir. Lisan devingenliğini sürdürdüğü sürece, terim çalışmaları da buna paralel olarak geliştirilmeli ve sürdürülmelidir” kelamlarıyla söz etti.