Eleanor Roosevelt’in hoş bir kelamı vardır: “Büyük beyinler fikirleri tartışır, orta halliler olayları, küçük beyinler ise insanları.”
Geçtiğimiz Mayıs ayında İstanbul Bebek kıyısında cinsel münasebete giren ve çıplak gezen bireylerin manzaralarının toplumsal medyada paylaşılması toplumda büyük bir şok tesiri yarattı. İzleyen günlerde ise çıplak gezme ve kamusal alanda cinsel ilgi haberleri artmaya başladı. Birtakım şahıslarca bu insanların milliyetleri üzerinden bir tartışma yaşanırken, kimi şahıslar ise bu aksiyonları gerçekleştirenlerin alışılmışın dışında davranışlarının ayrıntılarına odaklanmayı tercih etti. Bu yazıda bu hareketlerin ardında yatan nedenlere odaklanıyoruz.
Son periyotta bu haberlere bu kadar maruz kalmamızın nedenlerini iki olgu üzerinden tartışabiliriz; agorafili ve toplum mühendisliği.
Agorafili nedir?
Agorafili, Glauber tarafından dışarıda gezmek, dağlara tırmanmak üzere aktivitelerin yanı sıra obsesif fantezilerin tümü olarak tanımlanıyor. Buradan hareketle dışarıda olmaya yahut halka açık yerlerde seks yapmaya bağlılık agorafili olarak kabul ediliyor.
Agorafili Türkiye’de yeni gündeme gelmiş olsa da kimi ülkelerde uzun vakittir gündemde. İngiltere’de 2018 yılından beri kamusal alanda seks faaliyetine yönelik yasal düzenleme yürürlükte bulunuyor. ABD’de 2.000 bireyle yapılan anket ise iştirakçilerin %76’sının kamusal alanda seks yaptıklarını, bunların %23’ünün ise yakalandıklarını ortaya koyuyor.
Türkiye’deki durum için birinci akla gelen, bu olayların öbür ülkelerde olduğu üzere aslında her vakit yaşanıyor olmasına karşın gündem olmamış olması. Bebek kıyısının akabinde art geriye misal olayların toplumsal medyaya taşınmasının bu tip olayların yeni olduğu yanılgısını yaratmış olması mümkün. Akla gelen öbür seçenek ise toplum mühendisliği.
Toplum mühendisliği
Toplum mühendisliği, toplumun tavır ve davranışlarını etkileme gayretlerinin tanımlanmasında kullanılan bir kavram. O halde bu imajların toplumda bir ekip tesirlere yol açmak için kasıtlı olarak yayınlanıyor olmaları mümkün.
Peki ancak neden?
Prof. Dr. Sinan Canan aklı, mantığı, merkez kıymetleri ve birlikte yaşamanın gerekliliklerini kaybeden toplulukların kriz periyotlarında manipüleye açık hale geldiklerini belirtiyor.
Kitlelerin manipülasyonu yeni bir olgu değil. Yeğeni olduğu Sigmund Freud’un beşerler hakkındaki niyetlerini kitlelerin manipülasyonu için kullanan Edward Bernays’in aksiyonlarından, Faşist Mussolini’nin halkın dikkatini baskı rejiminden diğer tarafa çekmek maksadıyla kullandığı gerçeklikten uzak “Beyaz Telefon Filmleri”ne, Amerika’da kasıtlı olarak manipülasyon maksadıyla yarattıkları iletilerle bilinen “Zihin Menajerleri”ne kadar uzanan örnekleri çoğaltmak mümkün. Günümüzde ise en süratli ve aktif manipülasyon toplumsal medya aracılığı ile yapılıyor.
Amerikalı Sosyolog C. Wright Mills, kitle irtibat araçlarının manipüle edici rolü sayesinde iktidarların gücünü artırdığına dikkat çekiyor. Böylelikle toplum politik olarak duyarsızlaşarak siyasal meselelere ilgisiz bir hale geliyor.
Toplumu sıkıntılara ilgisiz hale getiren bir öbür durum Spinoza’nın lisana getirdiği “kitlelerin kederi”. Spinoza’ya nazaran iktidarın kitlelerin üzüntüsüne gereksinimi var. Zira kaos ortamında hayatta kalma uğraşı veren bireyin hayatı sorgulama lüksü bulunmuyor. Bu türlü bir kaos ortamında iktidarlar toplumu içinde bulunduğu güç durumdan çıkaracak mutlak güç olarak görülüyor.
Son devirde yaşanan bu olayların yol açtığı bir öteki tehlike duyarsızlaşma. Prof. Dr. Sinan Canan bu haberlerin devamı halinde duyarsızlaşmanın başlayacağına dikkat çekiyor.
Ne yapmalı?
Her şeyden evvel sakin kalmak ve farkında olmak değerli. Şok tesiri yaratan haberlerin manipülasyondaki etkililiğinin farkındalığı ile durumu tahlil etmek gerekiyor. Bu esnada, şahıslar ve olaylardan çok bu olayların altında yatan nedenlere odaklanmanın, verilmek istenen alt iletisi direkt kabul etmemizi engelleyeceğini de unutmamak gerekiyor.
Son olarak kaygı ve ümitsizliğe kapılmamak büyük ehemmiyet taşıyor. Ümitsizlik bizi manipülasyona daha açık hale getiriyor. Endişe konusunda ise son kelam Montaigne’den; “Acı çekeceğinden korkan insan, aslında kaygıları yüzünden acı çekiyor.”
Betül HAYRULLAHOĞLU