Brezilya’da yapılan başkanlık seçimlerinin birinci tipinde yüzde 48,3 ile Emekçi Partisi önderi Lula da Silva birinci oldu. Lakin çok sağcı rakibi Liberal Parti’nin önderi Jair Bolsonaro’nun yüzde 43,3 oy almasıyla birlikte seçimler ikinci tipe kaldı. Eski Brezilya Devlet Lideri Lula ile mevcut Devlet Lideri Bolsonaro, 30 Ekim tarihinde yine yarışacak.
Latin Amerika’nın en kalabalık ülkesi Brezilya, pazar günü (dün) devlet lideri, eyalet valileri ve Kongre üyelerini seçmek üzere sandık başına gitti. Seçimlerin birinci cinsini kazanan Lula, 2019 yılında hakkındaki yolsuzluk suçlamasıyla mahpusa girmiş, lakin kararın siyasî olduğu hükmedilince tekrar seçimlere katılabilmişti. Daha evvel beş kere başkanlığa adaylığını koyan eski sendika başkanı, iki defa kazanmış, üç defa mağlup olmuştu. Çok sağcı, göçmen zıddı ve neoliberal siyasetleriyle bilinen eski asker Bolsonaro ise 2018 seçimlerinin ikinci cinsinde Emekçi Partisi’nin adayı eski Sao Paolo Belediye Lideri Fernando Haddad’a karşı yüzde 55’in üzerinde oy alarak iktidara gelmişti.
LULA’NIN GERİ DÖNÜŞÜ BİRİNCİ TİPE YETMEDİ
Brezilya’da elektronik olarak gerçekleştirilen seçimlere iştirak oranı yüzde 79’da kaldı. Seçim sonuçlarının açıklanmaya başlanmasıyla birlikte epeyce heyecanlı bir yarış yaşandı. O denli ki birinci sonuçlar Bolsonaro lehine bir grafik çiziyordu. Personel Partisi’nden 2014 yılında lider seçilmiş Dilma Roussef de seçimlerde gibisi bir geri dönüş yaşamıştı. Yeniden de Lula taraftarları birkaç saat boyunca huzursuz bir halde seçimleri takip etti. Ülkenin Kuzey bölgelerindeki sandıklar açılmaya başlayınca Lula farkı süratle kapattı. Bilhassa Bahia, Pernambuco, Piaui ve Ceara üzere bölgelerden gelen sonuçlarla birlikte öne geçti.
Brezilya’nın en fazla seçmene sahip, kilit önemedeki Sao Paolo seçim bölgesinde Bolsonaro’nun yaklaşık yüzde 7’lik bir oy farkıyla yarışı önde bitirmesi dikkat çekti. Rio de Janeiro’da da çok sağcı aday yüzde 11’lik bir fark attı. Brezilya’nın daha fakir kuzey bölgelerinde Lula, güney bölgelerinde ise Bolsonaro zafer kazanınca seçim haritası ortadan ikiye bölünmüşçesine bir ayırım yaratmış oldu.
SEÇİMİN KAYBEDENİ ANKETLER
Bugünkü seçimlerde Lula’nın kazanmasına kesin gözüyle bakılıyordu lakin seçimleri birinci çeşitten bitirme ihtimali kesin değildi. Her ne kadar Lula taraftarları seçimlerin ikinci çeşide kalacak olması nedeniyle hayal kırıklığı yaşasa da asıl sürpriz bu değildi. Lula’nın oy oranlarında anketler gibisi sayıları işaret ediyordu fakat Bolsonaro’nun bu kadar fazla oy alacağını hiçbir anket şirketi kestirim edemedi.
Yapılan anketlerde Bolsonaro’nun oy oranın en fazla yüzde 41-42 olabileceği öne sürülüyordu. Bunun dışındaki öbür anketlerin tüm kestirimleri yüzde 40’ın altındaydı. Münasebetiyle 2022 Brezilya seçimlerinde anketlerin aldatıcı olabileceği göze çarptı.
DARBE GÖLGESİNDE SEÇİM
Seçimlerin gergin bir atmosferde gerçekleşmiş oluşu, ikinci tıpta tansiyonun daha da yükseleceği ihtimalini doğuruyor. O denli ki, oy vermeye kurşun geçirmez yelek ile giden Bolsonaro, başkanlık periyodu boyunca pek çok skandala imza attı. Covid-19 devrinde aşı zıddı tavrıyla pandemi tedbirlerini hafife alan Bolsonaro, Amazon bölgesindeki ağaç katliamlarıyla da isminden kelam ettirmişti. Bununla birlikte kişisel silahlanma ve yoksulluk oranlarında da önemli artışlar yaşandı.
Bolsonaro’nun ordu ile alakası, seçim sonuçlarını kabul edip etmeyeceğini de düşündürüyordu. “Latin Amerika’nın Donald Trump’ı” olarak anılan Brezilya Devlet Başkanı’nın üzeri kapalı olarak ‘koltuğunu terk etmeyebileceğini’ söz etmesi, Lula taraftarlarının seçimi birinci tıpta bitirme istediğini artırdı.
İKİNCİ TIPTA NE OLACAK?
Öncelikle Lula, 2000’lerin başındaki Lula değil. Partisi çok geniş bir ittifak ile bu seçimlere katıldı. Bolsonaro’nun Brezilya sağını daha da uç bir pozisyona başarılı bir formda çekiyor oluşu, Lula’yı da daha farklı kesitlerle buluşturdu. İttifakın ana bileşeni, Latin Amerika’nın sol tandanslı partilerinden Personel Partisi. Lakin öbür güçler, Brezilya Komünist Partisi’nden merkez-liberal kimi partilere uzanan geniş bir yelpaze içerisinde yer alıyor. Tüm bunlar Lula’nın -ikinci çeşidi kazansa da kazanmasa da- parlamentoda siyaset üretmesini zorlaştıracak üzere görünüyor.
Öte yandan Lula’nın ikinci çeşit için optimist olmasını gerektirecek kimi sonuçlar da mevcut. Seçimlerin üçüncü ve dördüncü adaylarının ikinci cinste Bolsonaro’ya oy vermesi hayli sıkıntı görünüyor. Merkez sağcı Brezilya Demokratik Hareketi yüzde 4.2, merkez sol Demokratik Emek Partisi ile yüzde 3 oy aldı. Demokratik Emek Partisi’nin başkanı Ciro Gomes’in seçimden kısa bir müddet evvel adayların tartıştığı bir televizyon programında Lula’ya ‘başkan’ diye hitap etmesi dikkat çekmişti. Kendisinin daha evvel Lula hükümetinde yer aldığını da hatırlatmak gerekiyor.
Seçimlerin öteki üç sosyalist-komünist adayının toplam aldıkları oy da yaklaşık yüzde 1 civarında. Şayet kabaca birinci tıp referans alınırsa, geriye kalan oyların büyük bir çoğunluğun Lula’ya gideceğini söyleyebiliriz. O nedenle seçimlere iştirak oranı belirleyici olacak üzere duruyor.