Türkiye’de “etki ajanlığı” düzenlemesi önümüzdeki günlerde Meclis Genel Kurulu’na gelecek. Gürcistan’da ise tıpkı isimle anılan bir düzenleme Mayıs ayında maddeleşti. Şimdiye kadar medya ve sivil toplum kuruluşları (STK) maddeyi boykot etti, hükümet de onlara karşı rastgele bir yaptırım uygulamadı.
Ancak 26 Eylül’deki seçimlerin akabinde tablonun değişmesi mümkün. Batı yanlısı muhalefet itiraz etse de, resmi sonuçlara göre seçimi iktidardaki Rusya yanlısı Gürcü Rüyası partisi kazandı. Önümüzdeki devirde boykotçu medya ve STK’lara maddede öngörülen cezaların kesilmesi onların sonunu getirebilir.
Türkiye’de mahpus, Gürcistan’da damgalama
Türkiye’de 23 Ekim’de komiteden geçen “etki ajanlığı” düzenlemesi “Devletin güvenliği yahut iç yahut dış siyasal faydaları aleyhine, yabancı bir devlet yahut tertibin stratejik çıkarları yahut talimatı doğrultusunda cürüm işleyenler” diye bir tanımlama yapıyor ve bu bireyler hakkında yedi yıla kadar mahpus cezası öngörüyor.
Düzenlemedeki muğlak tabirlerin hükümet siyasetlerini eleştirenleri cezalandırmak için kullanılmasından kaygı ediliyor. Bilhassa gazeteci ve STK çalışanlarının tehdit altında olduğu düşünülüyor.
Gürcistan’daki yasanın ismi ise “yabancı tesirin şeffaflığı.” Hem haftalar süren kitlesel protestolara hem de Batı dünyasının reaksiyonuna karşın onaylandı. Gürcü Rüyası’nın açıklamasına nazaran, yasa “ülkeyi huzursuzluk çıkarmayı amaçlayan yapay teşebbüslerden koruyacak.”
Düzenlemeye nazaran, gelirinin yüzde 20’sinden fazlası yurtdışından olan medya ve STK’ların kendilerini bir data tabanına kaydettirmesi gerekiyor. Bilgi tabanının ismi “Yabancı bir gücün çıkarlarını gözeten kuruluşlar.”
Gazeteci Nino Nakashidze bunun bir “damgalama” olduğunu söylüyor ve bu tarifi reddederek “Biz her yaptığımızı ülkemizin çıkarları için yapıyoruz. Biz kendi ülkemizdeki demokratik pahaların ajanlarıyız, yabancı ülkelerin değil” diyor.
“Hiç kimse bizimle iş birliği yapmayacak”
Nakashidze’ye nazaran, bu düzenlemenin akabinde beşerler saklı olarak ya da açıktan, bu halde damgalamış medya kurumlarına konuşmayacak zira onlarla ilişkilendirilmekten korkacak.
Yasa “yabancı bir gücün çıkarlarını gözeten kuruluşlar” için daha sıkı bir denetleme de öngörüyor, onlardan ek bilgiler talep edilmesini mümkün kılıyor. Gazeteciler kendilerinden istenen bilgilerin bilinmeyen haber kaynaklarına kadar varmasından kaygı ediyor.
PEN Gürcistan İdari Yöneticisi Natasha Lomouri da etkinlikler için salon sahipleriyle ya da sanatkarlarla çalışmaları gerektiğini belirtiyor ve bu yasanın akabinde “hiç kimse bizimle iş birliği yapmak istemeyecek” diyor.
Sivil toplumdan sivil itaatsizlik
Yasanın geçmesinin akabinde yüzlerce STK ve medya kuruluşu kamuoyuna maddeyi boykot edeceklerini, kendilerini “yabancı bir gücün çıkarlarını gözeten kuruluşlar” olarak kaydettirmeyeceklerini açıkladı. Verilen müddet 2 Eylül’de dolduğunda kayıt yaptıranların oranı, muhaliflere nazaran, etkin STK ve medya kuruluşlarının sırf 10’u oldu.
Natasha Lomouri bu süreçte yurtdışından aldıkları fonları durdurup hesaplarındaki tüm parayı da harcadıklarını anlatıyor. Maddeyi boykot eden öteki STK’lar ve medya kurumları da misal bir taktik izledi. Çünkü yasa, kendilerini bildirmeyen kurumlar için yüklü cezalar öngörüyordu ve bu cezalar nedeniyle hesaplara el konulması mümkündü.
Pek çok bağımsız medya kurumu ve STK’nın temel gayesi seçim öncesi kritik periyotta faaliyetlerini eskisi üzere sürdürmek, yasanın yarattığı tehdidi de olabildiğince anlatmaktı. Seçimi, yasaya karşı çıkan muhalefetin kazanmasını, iktidar değiştiğinde de yasanın yürürlükten kaldırılmasını umuyorlardı.
Umulan olmadı
Ancak umulan olmadı. Muhalefet seçimin hileli olduğunu tez etse de resmi sonuçlara nazaran Gürcü Düşü iktidarını korudu. Seçimden sonra partiden yapılan açıklamada yasa için “Gürcü vatandaşların çoğunluğu tarafından onaylandı” dendi. Artık, yasaya uymayıp kendilerine bilgi tabanına kaydettirmeyen kuruluşlara yüklü ölçüde cezaların kesilmesi mümkün.
PEN Gürcistan’dan Lomouri, seçim sonrasında muhalefetin şovlarının sürdüğünü anlatıyor. Öte yandan “Eğer Gürcü Düşü iktidarda kalır, üstüne maddeyi da uygularsa, “Burada var olabilmek, rastgele bir çalışma yapmak çok güç olacak. Yakın geleceğimiz için çok çok kaygılıyız” diyor.
Uluslararası Şeffaflık Derneği Gürcistan ofisinden Sandro Baramizde’nin değerlendirmesi ise şöyle:
“Eğer maddeyi uygularlarsa biz dahil STK’lar ve medyaya, yasaya uymadığımız için cezalar kesilir. Şayet bunu yapabileceklerine inanırlarsa yaparlar. Ve bu da bu kurumların iflası ve tasfiyesi manasına gelir. Olaylar bu biçimde gelişirse Gürcistan’ın bağımsız bir medyası ve sivil toplumu olmaz.”
*Bu haber n-ost tarafından düzenlenen Erste Stiftung tarafından finanse edilen bir çalışma gezisi kapsamında hazırlanmıştır.