1900’de Almanya’da doğan Anna Seghers, Naziler iktidara gelene kadar isminden kelam ettirmeyi başarmış bir yazardı. Lakin bu durum Nazilerle birlikte onun aleyhine işlemeye başladı. Çünkü Seghers hem Yahudi hem de komünistti.
Nazi iktidarının birinci yıllarında Gestapo tarafından gözaltına alındı. Kitapları yasaklanıp yakıldı. Almanya’da kalmanın kendisi için tehlikeli olduğunu düşündüğünden evvel İsviçre’ye, sonra Fransa’ya geçti. Fakat Nazilerin Fransa’yı da işgal etmeleri üzerine Meksika’ya gitmek zorunda kaldı.
Sürgünde geçirdiği onca yılda yazmayı sürdüren ve bir “sürgün edebiyatı” ortaya koyan Seghers’in ünü, ‘Yedinci Haç’ isimli romanının ünlü direktör Fred Zinnemann tarafından 1944’te beyazperdeye uyarlamasıyla memleketler arası bir düzeye yükseldi. II. Dünya Savaşı’ndan sonra ülkesine dönüp çalışmalarına devam eden Seghers, 1983’te dünyaya veda etti.
ŞÜPHELİ BİR MİSAFİR
Seghers’in en az ‘Yedinci Haç’ kadar kıymetli olan romanlarından biri de ‘Kelle Mükafatı: 1932 Yaz Sonunda Bir Alman Köyünün Romanı’dır. ‘Kelle Ödülü’, birinci olarak 1933’te yayınlanır. 1932-1933 yıllarında Nazilerin iktidara gelme seyahatini küçük bir köy üzerinden anlatır. Nazizmin köylü gençler ortasında nasıl yayıldığını anlayabilmek için okura yeni pencereler açar.
Pek olağan romanda anlatılan tek şey bu değildir. Temel kıssa hakikaten de bir “kelle” mükafatına odaklanır: Bir akşam Bastian ailesi yemek sofrasına oturacaklarken kapı çalar. Gelen kişi Schulz isminde genç bir fabrika personeldir. Meskenin annesi Margarete’in eski kocasının akrabası olan Schulz ailesi, köyden yıllar evvel ayrılmışlardır. Genç Schulz’un bu türlü ansızın gelmesi hayli tuhaftır. Bastian ailesi onu bir gece ağırlarlar, sonra bir gece daha…
Gün geçtikçe Schulz’un meskende kalmak için olur olmaz mazeretler yarattığını görürüz lakin bunu neden yaptığını bilmeyiz. Bastian bir ıstırap olduğunu anlar anlamasına da üstelemez. Ekin toplamada fiyatsız çalışacak bir emekçiye muhtaçlık duyduğundan Schulz’a bir müddet daha kalmasını teklif eder. Böylelikle ikisinin de işi görülmüş olur.
Kelle Mükafatı – 1932 Yaz Sonunda Bir Alman Köyünün Romanı, Anna Seghers, Tercüman: Seçkin Ateşman, 216 syf., Everest Yayınları, 2023. Schulz’un bu beklenmedik ziyareti ve fiyatsız personellik yapması köylülerin de dikkatini çeker. Hakkında çeşitli dedikodular döner lakin kimse pek oralı olmaz. Ta ki ekin materyallerine gelen haczi kaldırmak için merkeze giden yaşlı Algeier’in bir duvarda gördüğü afişe kadar. “Yukarıda resmi görülen yirmi yaşlarındaki Hans Schulz, 3 Nisan günü oturmakta olduğu Leipzig kentinde yapılan açlık yürüyüşü sırasında bir polisi bıçaklayarak öldürmüştür… Kendisini yakalayana ya da yakalanmasını sağlayacak bilgiyi verene üstteki ödül ödenecektir.”
Ödül 500 marktır.
DOĞRUSU HANGİSİ?
Yaşlı Algeier bir yanda 500 markı bir yanda da Schulz’u düşünüp durur: Kimdir ki bu Schulz! Bir polis katili! Yakalanırsa yakalansın! Hatalılar cezalarını çekmeliler! Pekala ya ihbarcılık? İhbarcılık da hata değil midir? Devlete adam teslim etmek yakışık alır mı?..
Tıpkı Algeier üzere, merkeze inip afişi gören bir iki köylü de misal tereddütler yaşarlar. Yapılması gereken şey nedir pekala, doğrusu hangisidir? Hepsinin başında bu soru döner durur.
Ancak Schulz’in ihbarı problemi köylüler ortasında pek konuşulmaz. Hatta onun hakikaten bir polisi öldürüp öldürmediği de değerli değildir. Seghers tartışmayı bir polisiye matematiğe yükleyip de suçluluk-suçsuzluk çatışmasına girmez. Onun sıkıntısı oburdur. Seghers, öteki kitaplarında yaptığı üzere insan ruhuna sızmaya ve oradaki içsel çatışmaları eşelemeye çalışır.
Evet, bu çatışmanın büyük bir kısmı içseldir. Fakat birebir vakitte da dışsal birtakım sebepler barındırır. Çünkü köylülerin birçok fakirdir, kıt kanaat geçinirler. Hasat esnasında telef olan her eser, meskenden eksilen bir fiske tuz, bir adet yumurta üzere bir karşılığa sahiptir. Bu gerçek de 500 marklık mükafatı cazip hale getirir.
500 mark, yalnızca fakirler için değil, köyde iki cet sahip tek aile olan Merz’ler için de son derece caziptir. Lakin onlar da gibisi bir içsel tartışmayı sürdürür dururlar.
NAZİZMİN YOKSULLUKLA İLİŞKİSİ
Nazizmin köylü gençler ortasında yayılmaya başlamasının ana sebeplerinden biri de aslında yoksulluktur. Yedi göbektir fakir olan, görünen o ki, yedi göbek ileride de fakir kalacak olan köylüler bilinçsiz bir öfkeye sahiplerdir. Hissettikleri sınıfsal öfke, Nazizmle kolaylıkla birleşir. Çünkü onlara -maruz kaldıkları yoksulluğa rağmen- “üstün” oldukları söylenir, ki aslında yoksulluklarının “birincil sebebi” de ötekilerdir. Tek bir bayrakta birleşip ötekilere kişisel ve toplumsal manada yasal bir öfkeyle saldırdıklarında problemlerin çözüleceğine inanırlar.
Gençlerin tersine babalar ve dedeler daha temkinlidirler, hatta çocuklarını Nazilerden uzak tutmak isterler, zira onlar I. Dünya Savaşı’nı görmüşlerdir. Savaşın ve yıkımın nitekim neye benzediğini bilirler. Lakin bunu çocuklarına anlatamazlar. Çocuklar da kendilerini onlara anlatamazlar. Örneğin genç Naziler, 1932 Almanya Seçimleri için NSDAP lehiye oy toplamaya çalışırlarken bazen tek tip biçimde giydikleri pak üniformalara, yeni botlara kapılıp sarfiyatlar, bazen de ellerindeki tüfeklere. Yani yeni bir bot, bir slogandan daha tesirlidir.
‘Kelle Ödülü’ yalnızca sağlam çatışmalar barındıran bir roman olmasıyla değil, Nazilerin yükselişe geçtiği aylarda yazılmasıyla da belgeselci bir hale sahiptir. İşin değişik yanı, Seghers de Nazilerin bu derece çılgınlaşıp, dünyayı bu kadar kana bulayacaklarını kestirim etmeden bu romanı yazmıştır. Kim bilir, tahminen de romanı II. Dünya Savaşı’ndan sonra yazmaya karar verseydi, o vakit değişik bir ‘Kelle Ödülü’ karşımıza çıkabilirdi.