TÜSİAD Lideri Orhan Turan, SÖZCÜ’ye konuştu. Turan enflasyonla gerçek usullerle çaba edilmediğini söyledi. ‘Zaman kaybediyoruz’ diyen Turan, krizden çıkışın hâlâ mümkün olduğunu vurguladı.
Düşük faiz siyaseti tercihinin başladığı 2021 Eylül ayından bu yana enflasyon ve kurda rekorları gören iktisatta, maliyetin ağırlaştığına dikkat çeken Türk Sanayicileri ve İş İnsanları Derneği (TÜSİAD) Lideri Orhan Turan, iktisatta yavaşlamanın şiddetlendiğini kaydetti. Son ekonomik ve siyasal gelişmeler ile ilgili SÖZCÜ’nün sorularını yanıtlayan Turan, “zaman daralıyor” vurgusu yaparak, iktisat idaresine şu soruyu sordu: “Ekonomik göstergelerin istenilen çerçeveden uzaklaştığı bu ortamda gerçek dal olarak sormamız gereken şu; bu siyasetler aşikâr ki sonuç vermedi. İktisat idaresinin B planı nedir?”
– Türkiye İktisat Modeli ile enflasyonda, kurda ve CDS’lerde tarihin en berbat periyotlarından biri yaşanıyor. Gelinen noktayı TÜSİAD cephesinden değerlendirdiğinizde nasıl bir tablo ile karşı karşıyayız?
Son bir yıldır çizilen ekonomik çerçeveye dair tenkitlerimizi en baştan beri paylaşıyoruz. Enflasyonla yanlışsız yollarla uğraş etmiyoruz. Bu yüzden daima olarak kamu kurumlarının varsayımlarının üst revize edildiğine şahit oluyoruz. İster enflasyon ve cari açık olsun ister CDS ve kur olsun en başta hedeflediğimiz yerlerden çok uzağız. Bu siyasetlerde ısrar ettikçe vakit kaybediyoruz. Her kaybedilen vaktin ekonomik açıdan bir maliyeti oluyor. Ekonomik göstergelerin istenilen çerçeveden uzaklaştığı bu ortamda gerçek dal olarak sormamız gereken şu; bu siyasetler muhakkak ki sonuç vermedi. İktisat idaresinin B planı nedir?
– Size nazaran Türkiye’nin en kıymetli birinci 3 sorunu nedir?
Kurumların yıpranması, adalette yaşadığımız sorunlar ve ülkemizin geleceği açısından çok önemsediğimiz eğitim kalitesindeki düşüş, beyin göçü. İktisatta meseleleri süratli ve hakikat adımlarla çözersiniz ancak üstte saydığımız bu üç bahiste kararlılıkla ilerlemek vakit ister. Bu hususlarda ileriye gitmediğiniz surece ülke olarak kalkınamıyorsunuz.
– Globaldeki ve Türkiye’deki gelişmeler doğrultusunda sonbaharda bir ani duruş öngörüyor musunuz?
Finansal açıdan takip ettiğimiz iki önemli husus var. Bunlardan birincisi Kur Muhafazalı Mevduat’ta ağustos ortası ile vade sonuna geliniyor. Şirketlerin KKM’yi ne kadar döndüreceği kıymetli. İkincisi sonbahardaki eurobond, sendikasyon dönüşleri. Yabancı yatırımcıların belirsizliklerden ötürü çok da istekli olmadıklarını duymaktayız. Döviz arzında yaşadığımız her sorun TL’de kıymet kaybı manasına geliyor. Münasebetiyle bu iki devir TL açısından riskler barındırıyor. Öte yandan hem yüksek enflasyon hem de finansal şartların sıkılaşması sonucunda, son devirde iktisattaki yavaşlamanın şiddetli olduğunu tahlil ediyoruz. Bu hem iç talepteki yavaşlama ile ilgili, hem de ihracat ve dış talepten kaynaklanmakta. Özetle, önümüzdeki periyot hem TL’nin seyri, hem enflasyon ve finansal şartlar ekonomik büyüme üzerinde risk oluşturuyor.
YATIRIM ORTAMI ZAYIF
– Mevcut iktisat ve para siyaseti kararlarının yarattığı çelişkiler ile finansmana erişim konusundaki düşünceler, yüksek kredi faizleri, nasıl bir yatırım ortamı yaratıyor?
Türkiye enflasyon hızlanmışken, düşük faiz siyaseti tercihi yaptı. Bu tercihin bugün sonuçlarını yaşıyoruz. Bunlar yüksek enflasyon ve artan döviz talebi. İkinci etabı da yüksek kredi faizi, yükselen risk primi ve yabancı sermayeye erişimin yani döviz kaynağına erişimin zorlaşması. Bunlar olurken, kuru denetim edebilmek ismine Merkez Bankası rezervlerini harcıyoruz. Alınan tüm bu makro ihtiyati önlemlerin amacının sıkılaştırma değil de temel olarak dövize kaçışı engellemek ismine yapıldığını düşünüyoruz. Kaçınılmaz sonuç, finansal şartların sıkılaşması ve krediye erişimin daha da güç hale gelmesidir. Günün sonunda hem yüksek enflasyon hem yüksek kredi faizi hem de kıymet kaybeden bir TL ile karşı karşıyayız.
En başta yanlışsız bir çerçevede ilerlesek muhtemelen ne enflasyon ne de kredi faizleri bugün bu derece yüksek olacaktı. Ekim-kasımdan bu yana aslında yatırım kredilerinde bir arz problemi olduğunu biliyoruz zira bankacılık sistemi de ticari bir yapı ve bu krediler tarifi gereği uzun vadeli. Uzun vadeli kredi fiyatlaması yapabilmek için maliyetlerinizi hesaplayabilmeniz, öngörebilmeniz gerekir. Her maliyet artışı da daha yüksek kredi faizi manasına gelmekte. Yüksek enflasyon ortamında, daima regülasyon değişikliğine tabi olan ve maliyetleri artan, bu öngörülemeyen süreçte gerçek bilanço ve nakit idaresi yapmaya çabalayan bir bankacılık dalı var. Bu gerçek kesim için de geçerli. Tüm bunların sonucunda da krediye erişim değerli hale geliyor, yatırım ortamı zayıflıyor.
Kalıcı kopuş kutuplaşma yaratılmamalı
– Türkiye’de seçimlere bir yıldan az bir mühlet kaldı. Bu süreçte toplumsal ve ekonomik açıdan gördüğünüz riskler nelerdir?
Türkiye’de seçim periyotları genelde hararetlidir lakin siyasi partiler ortası görüş ayrılığı ve yarışın, kalıcı kopuş ve kutuplaşmalara yol açmaması gerekir. Geçmişten aşina olduğumuz vaat yarışı ve hesabı düzgün yapılmamış popülist telaffuzlar de uzun vadede ziyanlı oluyor. Sağduyudan uzaklaşmadığımız, toplumsal barışa ihtimam gösterdiğimiz bir seçim geçirmeyi ümit ediyoruz.
Maaş artışları enflasyonun akabinde koşuyor
– Yaşanan krizin en ağır yükü çalışan kesim ve halk üzerine yıkılmış durumda. İş dünyası bu noktada nasıl bir rol üstlenmeli?
Geçen yıldan beri özel kesimde pek çok şirket çalışanlarını enflasyondan korumak için inisiyatif alıyor. Minimum fiyatta yıl ortası ayarlaması yapıldı. Öte yandan enflasyonun daima artmaya devam ettiği ortamda, yalnızca fiyat artışları bu mevzuyu çözmeye yetmez. Zira süreç enflasyonun akabinde koşan fiyat düzeltmelerine dönmüş durumda. Yanlışsız adımlarla kararlı halde enflasyonla çaba etmediğiniz surece, öteki attığınız her adım yalnızca süreci kovalar, kâfi olmaz.
Zaman giderek daralıyor
– Türkiye’nin içinde bulunduğu krizden çıkışını nasıl ve ne büyüklükte bir fatura ile mümkün görüyorsunuz?
Dış finansman gereksinimi ağır bir ülkeyiz, küresel iktisatta de olumsuz gelişmeler var. Yılın ikinci yarısı daha da kritik. Bu güçlü sürece karşın şunu da eklemeliyim, Türkiye dinamik bir iktisat. Gerçek kesim bilançosu, banka bilançosu esnek ve sağlam. Yanlışlı siyasetler sonucunda yıpranma mevcut; bu iki bilançoyu daha fazla yormamalıyız. Öte yandan gerçek bir iktisadi dizayna çok süratli cevap veren, potansiyeli çok yüksek bir ekonomiyiz. Ben hala Türkiye’nin kendi kaynakları ile buradan çıkışının mümkün olduğunu düşünüyorum ancak vakti da tüketiyoruz. Kapsamlı bir ekonomik plana gereksinimimiz her geçen gün artıyor.
Ucuz emeğe dayalı rekabet geçerli değil
– Özellikle iç siyasette sıkça gündeme gelen ve iş dünyası açısından istihdamda aldığı hisseye daima işaret edilen sığınmacılar konusundaki yaklaşımı ve yaşanan tansiyonları nasıl değerlendiriyorsunuz? Burada “ucuz emek” ve “zor işlerin adresi” tanımlamaları ile öne çıkan sığınmacıların istihdamdaki rolü belirtildiği üzere kritik ve işlerin devamlılığını sarsacak bir seviyede midir?
Sığınmacılar konusu, istihdamla birlikte eğitim, dış siyaset, üzere pek çok alanı etkiliyor. Öncelikle, ülkemizin jeopolitik istikametten “Kale Avrupası’nın” göçe karşı hudut bekçisi olarak konumlandırıldığı bu model sürdürülemez. İstihdam açısından, çalışma müsaadesi alan göçmen sayısı düşük ve göçmenlerin birçok kayıt dışı, düşük vasıflı işlerde çalışıyor. Kayıt dışılığın sakıncalarının yanında ucuz emeğe dayalı bir rekabet anlayışı artık geçerli değil. Nitelikli işgücü ve teknoloji ile yüksek katma kıymet yaratmak ana maksadımız olmalı. İş dünyası için kritik olan ucuz emek değil maalesef son yıllarda süratle kaybettiğimiz nitelikli insan gücümüzdür.
Güçlü demokrasi çoğulcu sistem gerekiyor
– Bu devirde başkanlık sistemini deneyen ve sonuçlarını alan Türkiye için en uygun idare modelinin ne olduğunu düşünüyorsunuz?
Türkiye’nin tarihi deneyimi ve toplumsal yapısı, idarede temsilin kapsayıcı, iştirakçi demokrasinin güçlü olduğu çoğulcu bir sistemi gerektiriyor. Ülkemiz için düzgün olanın ne olduğu tarafındaki kanaatler ortak bir noktada buluşacaktır. Biz kurum olarak, kuvvetler ayrılığı, istikrar ve denetleme sistemleri, yargısal kontrol, kurumların özerkliği ve düzenlemelerde katılımcılık üzere prensipleri aktif bir kamu idaresi için çok önemsiyoruz.
Öne çıkan mesajlar
– Bu siyasetlerde ısrar ettikçe vakit kaybediyoruz.
– Türkiye’nin tarihi deneyimi ve toplumsal yapısı, iştirakçi demokrasinin güçlü olduğu çoğulcu bir sistemi gerektiriyor.
– En kıymetli sorunlarımız: Kurumların yıpranması, adalette yaşadığımız sorunlar, eğitim kalitesindeki düşüş ve beyin göçü.
– Hem yüksek enflasyon hem de finansal şartların sıkılaşması sonucunda iktisattaki yavaşlamanın şiddetli olduğunu tahlil ediyoruz.
– En başta gerçek bir çerçevede ilerlesek ne enflasyon ne de kredi faizleri bugün bu derece yüksek olacaktı.
– Halen Türkiye’nin kendi kaynakları ile buradan çıkışının mümkün olduğunu düşünüyorum.