Narsisistlerin karakteristik düşünme ile davranış biçimlerini anlamak, onların verebileceği hasarlardan korunmak ve narsisizmi denetim altına almak için değişik yol ve metotlar üzerine büyük bir literatür bulunmaktadır.
Narsisist kişilik bozukluğuna sahip şahıslarla iş bağları yahut yakın bağlantılarda bulunan beşerler, bu şahısların davranışlarındaki inanılmaz tutarsızlık karşısında şaşkına döner ve başları karışır. Sandy Hotchkiss, ‘Narsisistik Bir Dünyada Hayatta Kalma Rehberi’ isimli kitabında bu sorunun döngüsel değişikliklerini ve tedavilerinin sunacağı olasılıkları anlamamızı sağlayacak argümanlar ortaya koyuyor.
Hotchkiss, narsisizmi en genel haliyle, bir kişinin Benlik kavramını, tavırlarını, münasebetlerini, üretkenlik ve memnunlukla ilgili beklentilerini etkileyen önemli bir zihinsel rahatsızlık olarak görür. Hotchkiss’e nazaran; diğerlerini hiç düşünmeyen, herkesi kendi çıkarları için kullanmaya çalışan bu beşerler kendi gereksinimlerini herkesinkinden daha değerli görürler ve her vakit karşılanması gerektiğini düşünürler. Beklentileri neredeyse çocuksu bir niteliğe sahiptir lakin engellendiğinde zalimce bir öfkeye kapılabilirler yahut acınası bir halde depresyona girebilirler.
Benlik kavramının ehemmiyetine vurgu yapan muharrir, Lasch’a atfen toplumu değiştirebilme konusundaki ümitsizliğe kapılmamız sonucunda içimize kapanarak, değiştirebileceğimiz tek şey olan kendimize döndüğümüzü söyler: “Artan şuur, sıhhat ve şahsî gelişim yoluyla belgisiz bir dünyanın yarattığı tasaları dindirmeye çalıştık ve tek meşguliyetimiz ‘Benliğimiz’ oldu. Benlik bazen, bencillik, daima kendinden bahsetme ve kibir üzere istenmeyen niteliklerle ilişkilendiriliyor. Öte yandan ‘diğerkamlık’ da kuşkuları üstüne çekebiliyor. Ne vakit birisi, kendinden çok başkalarını düşünse o bireye bağımlı diyor ve önceliği kendilerine vermeleri gerektiğini söylüyoruz. Kendini feda etmek artık muhakkak ilgi görmüyor.”
DUYGUSAL VE AHLAKİ AÇIDAN TAM OLARAK GELİŞMEMİŞ: NARSİSİST
Hotchkiss, sıhhatsiz olarak tanımladığı narsisisti, duygusal ve ahlaki açıdan tam olarak gelişmemiş sayar. Bu bireyler, gerçekçi bir Benlik algısı ve davranışlarına rehberlik edecek içselleştirilmiş bir pahalar sistemine sahip değillerdir. Kaçınılmaz eksiklikler karşısında alçakgönüllü olmak yerine, ezici ve tahammül edilmesi imkansız bir utanç duygusu vardır. Öteki insanların bağımsız varoluşları ile hislerine paha verme ve birçok vakit bunları tanıma yetileri bile yoktur. Narsisistler, göz korkutucu, büyüleyici, hatta gerçek üstü görünebilir lakin tüm süslü kelamlarının ve çekiciliğin arkasında, en fazla küçük bir çocuğun ahlaki gelişimine sahip, duygusal açıdan sakat biri vardır.
Narsisistler, yedi ölümcül günah ile tanımlanır. Bunlar; utanmazlık, büyüsel düşünme, kibir, kıskançlık, kendinde hak görme, istismar ve âlâ belirlenmemiş sonlardır. ‘Dalkavuklukta’ onların üstüne yoktur ve en sadık arkadaş yahut sevgili olurlar – ta ki her ne sebeple olursa olsun kendilerine seçtikleri kişinin özel olduğu yanılsamasını daha fazla sürdüremeyecekleri vakte kadar. Sonra en ufak bir ikaz olmadan, hayranlıkları öylece dağılır ve yeni bir tapınma objesine geçerler. Büyüsel düşünmesi, diğerlerini kullanmaya dayalı idealize etme ve hor görmeyle diğerlerini değersizleştirme, narsisistin kendini değersiz ve kusurlu görmekten kaçınma teşebbüsleridir. Bu türlü birisiyle münasebet içindeyken, sevilmenin ve takdir edilmenin neye benzediğini asla öğrenemezsiniz. En berbat ihtimalle ise bitmeyen çarpıtmalar başınızı karıştıracak ve özsaygınızı yıpratacaktır. Onlara nazaran, diğerleri değer kazandığı vakit, kendi değerleri otomatik olarak düşecektir. Şayet kendilerini kıymetsiz hissediyorlarsa, diğerlerini küçük düşürerek, aşağılayarak, hor görerek kendilerini tekrar güzel hissedebilirler.
Narsisistler kaybetmeyi hazmedemezler, şayet diğerlerinden üstün değillerse o vakit bir hiçtirler. Narsisistler, üstünlük hislerini nadiren kendi başlarına sürdürebilirler. Bu yüzden kendilerini yeterli hissetmek için her vakit oburlarının ilgisini, övgülerini, alkışlarını ve onaylamalarını ararlar. Ne kadar çok güce sahiplerse, kendilerini uygun hissedebilmek için başkalarını o kadar rahatça küçük görebilirler. Diğerlerine verilen bu zararın temelinde, gerçek yahut uydurulmuş bir aşağılık hissine karşı duyulan abartılmış utançtan kurtulma muhtaçlığı vardır. Kendilerini eşi gibisi olmayan biri olarak gördükleri için, bilhassa olumlu muamele görmek ve otomatik olarak itaat edilmek üzere mantıksız beklentiler içine girerler.
Narsisistik Bir Dünyada Hayatta Kalma Rehberi, Sandy Hotchkiss, Mütercim: Ahmet Bora Pekiner, 262 syf., Nova Kitap, 2021.
DERİN KARAKTER KUSURU
Narsisistlerin benlik hissinin gelişiminde derin bir karakter kusuru vardır. Bu kusur, bireylerin sonları olduğunu, öteki bireylerin farklı varlıklar olduğunu ve kendilerinin bir uzantısı olmadıklarını anlamalarını maniler. Öbür beşerler, onların muhtaçlıklarını karşılamak için vardır, aksi halde hiç olmasalar da olurlar. Bir narsisistin zihninde Benlik ve Öteki ortasında bir hudut yoktur. Narsisistler, diğerlerinin ferdî hudutlarını aştıklarını da çoğunlukla fark edemezler. Postalar, şahsî defterler ve günlükler okunur, cüzdanlar ve cepler karıştırılır, konuşmalar gizlice dinlenir, cep telefonları ve toplumsal medya hesaplarına gizlice bakılır, denetim edilir, fikirler çalınır, sırlar tutulmaz. Karşıdakinin isteyip istemediği umursamadan sarılmalar, öpücükler ve başka dokunmalarda bulunulur.
Utanmazlıkları, kibirleri ve kendinde hak görmeleri sizi sinirlendirebilir yahut kalbinizi kırabilir. Öfkeleri, istismarları ve hudut tanımamazlıkları, sizin korkmuş, çaresiz bir biçimde kırılgan ve haklarınızın ihlal edilmiş üzere hissetmenize yol açabilir. Narsisistin ağına düştüğünüzde kendinizden bir parçayı geride bırakırsınız. Bu bireylere bağlanarak, onların ışıltısının tadını çıkararak kendimizi özel hissetme gereksinimimizi anında karşılarız ve ilgisini elimizde tutmak üzere onları hoşnut kılmak için elimizden geleni yaptığımızda, onların gereksinimlerini karşılamak için bizi kullanabilecekleri bildirisini vermiş oluruz. Aşağılamalar ve manipülasyon ortasında bizi pohpohlayarak, kendilerine bağımlı halde tutacaklardır.
‘İNSANLARI OLMASINI İSTEDİĞİNİZ ÜZERE DEĞİL, OLDUKLARI ÜZERE GÖRÜN’
Hayatta kalma marifetleri için Hotchkiss’in tekliflerinin başında, öncelikle kiminle karşı karşıya olduğunuzun bilince varılması gelir. Sizde utanç, rahatsızlık, öfke ve idealize etme hisleri uyanması narsisist ile müsabakanın sembolik göstergeleridir. Burada hislerin dışarıda bırakılmaya çalışılmasında fayda vardır. Olaylar kişiselleştirilmemelidir. Zira siz maksada ulaşmak için bir araçtan ibaretsinizdir. Narsisisttin sizde uyandırdığı küçümseme hissinden kurtulmanın bir yolu bulunmalıdır. Bazen bu kişinin içsel olarak 2 yaşında olduğunu düşünmek işe fayda. Narsisist tarafından yansıtılan utancın istikametini saptırırken misilleme yapma dürtüsüne direnin, bu şahsa meydan okumaya yahut onu aydınlatmaya da çalışmayın. Bizi onların ağına düşüren şey kendimizi daha pahalı, daha canlı hissetmeye duyduğumuz hasrettir. Onların tahammül edemedikleri utançlarını düzenlemek için nasıl bize muhtaçlıkları varsa, biz de içimizdeki boşluğu doldurmak için onlara muhtaçlık duyabiliriz. İnsanları olmasını istediğiniz üzere değil, oldukları üzere görün. Diğerlerini idealize etmek değerli bir fonksiyona hizmet eder ancak bir kişi sizi sömürdüğünde ve incittiğinde o kişinin uygunluğundan ve düzgün niyetli olduğunda ısrar etmek çocuksu bir fikirdir.
Narsisistler insanlara sırf kendi gereksinimlerini karşılamak için varlarmış üzere davranırlar ve bir biçimde kullanamayacakları insanlara karşı çok az hürmetleri vardır. Sonları ihlal ederler ve şefkate şefkatle karşılık vermezler. Gösteriş yapma, kibir, kendileriyle meşgul olmaları en büyük ipuçlarıdır. Karşılıklılık unsuruna uymazlar. Karşılıklı bir bağda, herkes kendinden bir şey katar ve bir halde fayda sağlar. Katkıların ve sağlanan faydaların açıkça belirtilmesi ya da tam olarak eşit olması gerekmez. Ancak herkesin sunduğu şeylerin karşılığını alıyor olduğunu hissetmesi gerekir. Sağlıklı ve tutkulu bir münasebette taraflar kendi varlıklarına olduğu kadar birbirlerinin başka varoluşlarına da hürmet duyarlar, birleşme anlarında birbirlerine teslim olurlar, aşklarını yaşarken küçülmek yerine özgürleştiklerini hissederler. Benliğin sonları içinde eriyip kayboldukça, kalplerindeki isteğin nesnesi olan bireyle birleşir ve ruhsal özerkliğin sonucu olan varoluşsal yalnızlığı aşarlar. Başka varoluşlarının birliklerini yalnızca güçlendirdiğini bilirler. Birbirlerini sahiden sahip oldukları niteliklere hayranlık duyarlar. Sevdikleri insanların kusurlarını utanmadan ve öfkelenmeden güzel görebilirler.
Narsisitler için tüm alakalar sömürüden ibarettir. “Ya seni yerler ya da sen onları yersin” mantığındadır. Kendilerini savunmasız bırakmaları kullanılmak için bir davetten öteki bir şey değildir. Biri onlar bağlandığı vakit onlardan yararlanıyorlarmış üzere hissederler ve sömürülme korkusu yüzünden kendi bağlılıklarını da inkar ederler. Olağan bir karşılıklı alaka onlara zapt edilmiş ve kullanılmış hissettirir. Bu yüzden üstünlüğün her vakit kendi ellerinde olduğu ilgileri tercih ederler.
Sandy Hotchkiss, kitabında narsisist kişilik bozukluğu yaşayan şahısları anlamak, onlarla başa çıkmak ve sağlıklı bir bağlantı sürdürmek için klinik örneklerinden da yararlanarak ipuçları sunuyor ve teklifler geliştiriyor.