Kristina Killgrov
Prag yakınlarında hafriyat yapan arkeologlar, Stonehenge’den ve hatta Mısır piramitlerinden bile daha eski olan bir Taş Devranı yapısının kalıntılarını keşfettiler: bu, ‘roundel’ (çember) ismiyle bilinen gizemli bir kompleks. Asıl hedefi bilinmemekle birlikte, günümüzden yaklaşık 7 bin yıl evvel, geç Neolitik ya da Yeni Taş Devri’nde, bu dairesel binada mahallî bir çiftçi topluluğu bir ortaya gelmiş olabilir.
BİNLERCE YIL SONRA GÜN IŞIĞINA ÇIKARILDI
Radio Prague International’ın (Prag Ulusalararası Radyosu) aktardığı kadarıyla, hafriyat yapılan çember ziyadesiyle büyük; yaklaşık 55 metre çapında, yani Pisa Kulesi’nin yüksekliğine denk bir genişlikte. Ve “bu dairesel yapıyı inşa eden beşerler hakkında bir şey söylemek için şimdi çok erken” olsa dahi, Çek Akademisi Arkeoloji Enstitüsü (IAP) Sözcüsü ve Çek Cumhuriyeti’ndeki roundel’ler konusunda bir uzman olan Yaroslav Řídký, Live Science’a gönderdiği bir e-postada, M.Ö. 4900 ile M.Ö. 4400 yılları ortasında gelişen Kontur Süslemeli Çömlek kültürünün bir kesimi olduklarının açık biçimde görüldüğünü söylüyor.
Vinoř bölgesinde bulunan çemberde IAP’nin hafriyat sorumlusu olan Miroslav Kraus, yapının gün ışığına çıkarılmasının, kendilerine binanın kullanımı hakkında bir ipucu sağlayabileceğini söylüyor. Radio Prague International’ın aktardığı kadarıyla, araştırmacılar birinci olarak 1980’lerde, inşaat personelleri gaz ve su boru sınırları döşerken Vinoř roundel’in varlığını keşfettiler; bununla birlikte, birinci kere yapılan hafriyat yapının tamamını ortaya çıkardı. Şu ana dek araştırma grubu hendek dolgusu içerisinde çanak çömlek modülleri, hayvan kemikleri ve taş aletler keşfetti.
Bu çember hafriyatında ulaşılan organik kalıntılar üzerinde yapılan karbon tarihlemesi, takımın, yapının inşa tarihini belirlemesine ve büyük ihtimalle yakın bir tarihte keşfedilen Neolitik bir yerleşimle ilişkilendirilmesine yardım edebilir.
KİMLER TARAFINDAN YAPILDIĞI ŞİMDİ BİLİNMİYOR
Řídký, kontur süslemeli çömlekler üreten insanların Çek Cumhuriyeti’nin Bohemya bölgesinde bulunan öteki roundel’leri inşa etmeleriyle biliniyor olduklarını lisana getiriyor. Günümüz Polonya’sı, doğu Almanya ve Çek Cumhuriyeti’nin kuzeyinin kesiştiği bölgede bulunan yerleşik tarım köyleri, her biri 20 ilâ 30 kişiyi barındıran büyük ve dikdörtgen yapılar halindeki birkaç uzun konuttan oluşuyordu. Bununla birlikte, “roundel’lerle ilgili inşaat bilgisi birçok arkeolojik kültürün hudutlarını aşıyor” diye belirtiyor. “Orta Avrupa’da yaşayan farklı topluluklar çember halinde yapılar inşa etti.”
Birkaç on yıl öncesine dek, hava ve drone fotoğrafçılığının arkeolojik alet çantasının değerli bir kesimi olduğu vakte dek, bu çember biçimler güzel bilinen antik yapılar değildi. Řídký, Radio Prague International’a bu yılın başlarında verdiği bir demeçte, artık arkeologların “çemberlerin Avrupa’nın tamamındaki mimarinin en eski delili olduğunu bildiklerini” söylemişti.
Gökyüzünden bakıldığı vakit, çemberler, giriş olarak fonksiyon gören birkaç boşluğa sahip, bir yahut daha fazla sayıda geniş ve dairesel hendekten oluşuyor. Radio Prag International’ın aktardığı kadarıyla, her bir çemberin iç kısmı büyük ihtimalle ahşap direklerle, tahminen de boşluklara sıvanmış çamurla kaplanmıştı. Orta Avrupa’da bu dairesel toprak yapılardan yüzlercesi bulunsa da tamamı sadece iki yahut üç asırlık bir geçmişe sahip. Geç Neolitik’te ilgi gördükleri bariz olsa bile, fonksiyonları hâlâ tartışma konusu.
GÖZLEMEVİ, AYİN SALONU YA DA TAKVİM OLABİLİR
Bilinen en eski roundel, 1991 yılında, tıpkı vakitte Kontur Süslemeli Çömlek kültürüne konut sahipliği yapan Almanya’da bulundu. ‘Goseck Çemberi’ diye isimlendirilen bu yapı, 75 metre çapında ve çift ahşap çit ve üç girişi barındırıyor. Amerikan Antropoloji Derneği Arkeoloji Makaleleri mecmuasında 2012 yılında yayınlanan bir araştırmaya nazaran Goseck Çemberi’ne ait bir yorum, girişlerin ikisi kış ve yaz gündönümleri boyunca gün doğumu ve gün batımına karşılık geldiği için, bir gözlemevi ya da bir çeşit takvim olarak fonksiyon gördüğü istikametinde.
Řídký, Live Science’a verdiği demeçte, Vinoř çemberinin daha genel bir yorumunu tercih ederek, “çemberlerin büyük olasılıkla en kıymetlisi toplumsal ritüel olan birkaç fonksiyonu bir ortaya getirdiğini” belirtti. Çemberlerin çok sayıda insanın bir ortaya gelmesi, tahminen de geçiş ayinleri, astronomik olgular ya da ekonomik değişimler üzere bir toplum olarak kendileri için değer taşıyan olayları anmak hedefiyle inşa edilmiş olması beklenen görünüyor.
Roundel’leri inşa eden insanların çalışmak için yalnızca taş aletlere sahip oldukları hesaba katıldığında, bu çemberlerin boyutları ziyadesiyle etkileyici; en yaygınları, yaklaşık 60 m çapında, yani bir futbol alanının uzunluğunun yarısı kadar. Buna rağmen, bunları yapan beşerler hakkında çok az şey biliniyor; çünkü yedi bin yıl evvelki hayatlarıyla ilgili daha fazla bilgi verebilecek çok az sayıda mezar bulundu.
Üç asır süren ilginin akabinde, çemberler, M.Ö. 4600 yıllarında arkeolojik kayıtlardan aniden kayboldu. Arkeologlar, çemberlerin neden terk edildiğini şimdilik bilmiyorlar. Bununla birlikte, bugüne dek keşfedilen tüm çemberlerin dörtte birinden fazlasının Çek Cumhuriyeti’nde bulunduğu göz önünde bulundurulduğunda, Vinoř’daki hafriyata emsal sonraki araştırmalar, en nihayetinde çemberlerin sırrını çözmeye yardım edebilir.
Yazının yepyenisi livescience.com sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)